Dologon National High School "First Moving Up Ceremony" | Speech of Jeffry C. Manhulad as a Guest Speaker

Invitation and Programme of Dologon NHS
For the 1st Moving Up Ceremony

Sa atong mga tinahod nga bisita nga ania karong hapona, ang akong pagtahod kaninyo, sa atong mga bootang maestro og maestra maayong hapon sa tanan, mga opisyales sa barangay og sa atong katilingban, maayong hapon. Sa atong mga ginikanan, ang akong pagsaludo kaninyong tanan. Og usab, sa walay pabor-pabor, sa atong mga estudyante, kining panahona para kini kaninyo. Magsadya kamo kay sa pila katuig nga kamo nagbalik-balik dinhi sa tunghaan aron kamo makalampos, sa katapusan, pwede na kamo musinggit karon "Of all my sleepless nights, thank you Lord! At last, I am graduation!"

Sa sulod sa pila ka tuig maka-ambak na gayud kamo sa sunod nga ang-ang paingon sa inyong paglambo.

Ako nasayod nga inyo kining gipangandoy nga panahon, nga kamo mupaso sa entablado isip usa sa mga graduates dinhi karon. Dugay na kini ninyong gipangandoy uban sa inyong pamilya og sa mga tawong pirme nagasuporta kaninyo. Congratulations! Ani-a na kamo dinhi karon!

Kita man siguro tanan adunay pangandoy, og ako nitoo nga aron ikaw mahimong magmalampuson sa kinabuhi, kinahanglan kag pangandoy mao kana ang unang dapat anaa kanimo, magbaton ka og pangandoy nga gitoohan nimo nga maabot bisan pag maunsa ang kalibutan basta kay determinado ka nga imo kanang kab-oton. Nasayod usab ako nga kadaghanan kaninyo dinhi aduna pay taas nga mga pandandoy og kini sinugdanan lamang.

Ako usab sama kaninyo kaniadto, nangandoy og nilaom nga usa sa mga adlaw puhon, akong makab-ot hinay-hinay ang akong mga pangandoy sa kinabuhi. Ang akong mga pangandoy nagsugod sa usa ka pangandoy nga sa sama natong mga pobre murag imposible gayud makab-ot ilabi na sa among sitwasyon kaniadto.

Ako gikan man sa pamilyang nagkabulag o broken family kay mibiya man ang among inahan sa dihang ako upat pa lamang ka tuig.

Dili sayon mabuhi nga dili kompleto ang imong pamilya. Walay mag atiman kanimo, walay magluto pag sayo og balonan ka, walay maglaba, kanang tanan imuha, maningkamot nalang gyud sa kaugalingon kay arun ogma pagsumada makaginansya ka kay kanang tanan "charge to experience" nana og bulahan ka kay ikaw maayo na nianang mga butanga. Maayo kana maglaba sa kaugalingon nimo, mag luto, mangguna og uban pa. Busa, usab, pasalamat kamong mga kompleto pa ang ginikanan nga kanunay nagsuporta kaninyo kay wa kamo miagi sa mga naagian sa sama namong mga dili kompleto ang pamilya. Saluduhi sila, pasalamati kay bisan sa kalisod anaa ang pamilya nagkatipok.

Unsaon nalang ang atong taas nga pangandoy kong dili kita maningkamot aron kini makab-ot dili ba? Unsaon nalang gyud tawon ang akong pangandoy kaniadto nga makasakay og eroplano pag-abot sa panahon nga itugot sa Ginoo kung wala ako naningkamot?

Simple ra akong pangandoy no? Pila raman pamasahe sa eroplano ilabi nag adunay promo. Pero sa among sitwasyon kaniadto nawad-an kog paglaum. Unsaon ang kita ni Tatay igo raman sa among pagkaon sa matag adlaw, swerte na gani kong naay isa ka kilo nga bulad madagit gikan tugbong sa Maramag aron naay simhot-simhoton maayo nalang ang kan-on nga bugas mais mudigyas sa tutunlan deretso sa tiyan.

Pero ana sila libre raman mangandoy, mao nga bisan paman sa among sitwasyon, ako nagpadayon paglaom nga usa ning mga adlawa puhon ako kanang makab-ot, og ang bugtong paagi niana ang pag eskwela gayud, og mao kana ang akong dapat unahon--og kung kamo usab kong gusto mo mulampos unaha ang pag eskwela dili ang mga bisyo og barkada.

Baklay tawon kami kaniadto buntag hapon og bana-bana mga lima ka kilometro nga distansya sa among buntod nga pinuy-anan ngadto sa eskwelahan sa elementarya uban sa akong mga ig-agaw og mga baka kay kanang among agianan ranso man kana daghan pag baka kaniadto mag ginukdanay pami usahay kay naay baka nga manungay.

Pagkahapon, moulan man og sa muinit kinahanglan mu sirit kami pauli sa balay kay aron dili abtan sa ka ngit-ngit. Pag-abot sa balay labi nag ting-ulan mura tawon og piso, kurog-kurog sa katugnaw, basa tanan mga gamit, pero dili lang ang papel og notebook, kay halangdon kana safety na kana nga daan giputos og cellophane bahala nalang ang kaugalingon mabasa, magkasip-on og ubuhon dili lang gayud bas-on ang papel og notebook kay unsaon nalang ang kinopya nato nga balor lima ka block board nga sulat ni teacher mawagtang unya, og isa pa si Tatay og Nanay way ikapalit og bag-ong papel og notebook, basin unyag makasab-an paka kung mangayo ka pamalit og notebook kay maayo nalang to pangpalit og tinapa og pansit higupon sa sayo sa kabuntagon pangpainit sa gakutoy nga tiyan, tinood gayud kana daghan kanato dinhi maka relate niana kay sila pud niagi ana. Diba? Sakripisyo para sa pangandoy kinahanglan kana kaayo, timan-an kana ninyo.

Grade 5 ako kaniadtong nagsugod ako isip usa ka working-student sa mga maestra sa among baryo sa Danggawan. Ang akong trabaho kaniadto magtabang-tabang lang sa buluhaton sa mga magtutudlo nga gapuyo didto matag weekdays. Magtabang sag-ob og tubig kay wala paman gripo. Ingon niana lang ka simple ang akong buluhaton, pero sa bisan unsa ka simple sa imong trabaho kong wa ka nalipay sa pagbuhat niana, og kung kana sukwahi sa dalan paingon sa imong pangandoy, wala kanay paingnan og sa madugay dili nimo maabot imong pangandoy.

“If you have a dream, work on your dream.” Aduna lage kay pangandoy, pero unsay imong gihimo? Ang gihimo ba nimo karon nagsubay sa imong pangandoy? Nangandoy ka mahuman og eskwela, nag working ka kay di kaya ni Mama og Papa, gimingaw ka nila isa palang ka semana, hala naghilaka na gusto na muoli, pangutan-a imong kaugalingon, huna-hunaa pag-ayo, kini bang akong lihok karon subay sa akong gusto maabot? Kung dili hala undangi kana kay sure gyud nga wa kay paingnan ana. Timan-i gayud ninyo, nga sa bisan unsang imong pagabuhaton pangutan-on nimo imong kaugalingon kana ba subay sa imong gusto maabot? Mag bisyo ka subay ba kana? Mag inom-inom og makahubog nga ilimnon subay ba kana? Mag apil-apil og gang, mag buhat og ginadili subay ba kana? Og uban pang sukwahi sa dalan paingon sa pangandoy biyae kana kay dili ka magmalampuson niana.

Tood man, sa dihang ako nahimong working-student, tungod kay taga-eskwelahan na lage ako, maayo na ang akong performance kay duna namay muhatag og suporta sa mga palaliton nga mga projects, og nitambok na gamay kay ang kan-on sa mga teachers humay man (pwede na dili sud-anan lami na man dili ba? Maka relate ta niini katong mais ang bugas kay ato kanang panultihon ‘di ba?), makahimo na sab ako og assignments og projects kay bisan unsa na ka gabei mamahimo raman nimong ipa andar ang suga mura na dayog buntag ang gabei kay lage aduna man kuryente, dili pareha sa bukid nga literal gyud nga masunog imong kilay kung mag study ka kay suga nga tubilan og gaas man, kasab-an pata usahay kay mahurot ang posporo sigeg dagkot sa suga kay lage gamay ray huyop sa kangin ang suga patay na unya kinahanglan pa gyud palungon og sayo kay mahal kaayo ang litro sa gaas. Lisud gyud no?

Dugangan pa gyud og mga pagpang-daogdaog nga madawat nato sa ubang tawo labi nag kita netibo o miyembro sa minority. Dili nako malimtan kaniadto gituslok sa akong classmate og stick ang akong nagka-gisi-gisi na nga bag, nabuhagay intawon ang akong balon, yellow nga bugas mais nga pinutos lang og dahon sa saging kay lagi wala man kami balonan nga plastic kaniadto. Lisud gayud makig-agbat sa pag eskwela labi nag walay tarong suporta kanimo og kung dili ka determinado. Daghan kaayo kitag pagsulay nga paga-agian.

Wala madugay, niabot ra gayud ang adlaw sa among graduation sa elementary. Nalipay kaayo ang uban kay mag high school na gyud sila. Apan ako wala ako malipay kay wala pa ako masayod kung asa ako magpadayon pag eskwela og kung ako makapadayon paba. Dili kaya sa akong Tatay ang gasto sa pag high school kay manginahanglan kami og kwarta pamasahe adlaw-adlaw aron makatungha sa Kuya o dili ba kaha sa San Miguel ang pinaka-dool nga high school sa among baryo, og kung dako-dako ganig budget si Mama og Papa maka eskwela pa sa BNSHI o kaha mas ayahay sa San Andres—sosyal kay pribado man.

Pagkahuman sa among graduation nagkatipok-tipok kami sa akong mga amigo og classmate. Nagka storya-storya sa kung asa sila magpadayon og eskwela. Og tood man, adunay miingon sa Kuya siya, ang usa sa BNSHI, ang ang usa sa San Andres. Nalipay ako kanila kay sure gyud sila makapadayon pag eskwela. “Ayaw lang ko ninyo kalimti kung kamo makahuman na,” mao na lamang akong na storya kanila kay lage ako wala paman masayod og swertehon makapadayon, kung way swerte padayon gihapon—sa gunahan og tubuhan ang paingnan. Bug-at raba gyud ang tubo ikatkat sa damyo, perting malasa gyud nato kung mahagbong pa.

Sa atong mga pobre, ang puhunan lang gayud pagbinootan kay ugma damlag kita ra gihapon mamomo niana. Ahw mamopo diay. Tood man, nakita sa mga matinabangong tawo ang akong pagpaningkamot, og nag desisyon sila nga ila akong ipa eskwela padayon og high school og didto na ako magpuyo sa Musuan sa pamilya Jubay—ang nagpa eskwela nako sa high school. Sayangan intawon sila kanako og dili makapadayon kay lage ako man ang valedictorian sa among batch sa elementary kaniadto.

Tood man, gi swerte gyud tawon og nalipay ako kay makapadayon na gyud ako sa high school kay aduna naman mutabang. Adunay tawo nga nakakita sa pagpaningkamot og sila andam mutabang nga wala naghuna huna sa kung unsay akong ikahatag balik kanila, pero mao kini akong maingon kaninyo, “padayon lang sa pagbuhat og maayo nga bisan Ginoo ray nahibalo kay basin ang mga tawo nga blessing in disguise kaninyo naminaw og nagtan-aw ra sila sa luyo.”

Para kanako, nagmalampuson ako dili lang tungod sa akong kaugalingong pagpaningkamot kundili tungod kini sa mga tawo nga anaa pirme nagasuporta kanako inubanan sa swerte og blessing sa labawng makagagahom.

Motoo man kamo og sa dili, I always pray and I always ask God for guidance. God will always give you more, more than what you need. Nag ampo lang ko nga ma honor ko, ang iyang gihatag pinakataas nga honor, ako ang na valedictorian sa elementarya. Busa, pag high school nako ang akong ampo na, Lord ma valedictorian unta ko. Pero pag first year high school nako, na realize nako nga aysa Lord lisud naman diay ni, bahala dli ko ma first honor basta makapasar lang. First grading sa first year ako wala ako ma honor, pagka second grading 8th honor, pagka third grading 2nd honor, pag closing na sa first year 6th honor nako. Oh diba sobra pa sa akong gipangayo? Ang akong giampo makapasar lang pero na honor pa hinoon ako.

Dili man gyud tanang atong iampo matuman ora mismo, ayaw basula ang Ginoo nga wala natuman imong giampo kay basin adunay mas maayo pa nga ihatag kanimo. Ana sila, kung nag ampo ka sa Ginoo nga ipahilayo ka sa disgrasya unya pagplantsa nimo napaso ka, pagpasalamat kay basin kung wala ka nag ampo ato nasunog pato imong giplantsa apil inyong balay, na wa na gyud mas worst pa.

Sa high school nag ampo lang ako nga makapasar, ang gihatag sa Ginoo na honor na valedictorian pa! Plus, dili pana mao, high school palang ako nakab-ot na nako akong pangandoy, nakahinumdom mog unsa to? Katong pangandoy nga makasakay og eroplano? September 1, 2010 ang akong pinakaunang flight 4th year ako niana nag apil kami sa National Leadership Training for Student Government Officers sa Baguio City. Libre! Mao nay pinakalami nga byahe kanang libre kay di magsakit imong ulo og di mabuslot imong bulsa hehe.

Pag graduate nako og high school, nakakuha pa gyud og scholarship nga makapadayon og college, libre tanan aduna pay allowance kada bulan, plus another sakay og eroplano sa awarding ceremony didto sa Manila just before my graduation, dili ba sobra sobra ang gihatag sa Ginoo sa simpleng pag-ampo? Og aduna pa diay akoy nalimtan, libre na usab ang akong balay og kaon sa Cagayan de Oro City nga gi offer sa usa ka maestra didto sa among baryo kaniadto nga dunay balay sa CDO, og maoy akong gipuy-an sa CDO—ang pamilya ni Ma’am Cajelo.

Ana sila, “Honesty is the best policy” too ko ana, ako kanang dugangan, for me “Honesty is the best policy, and the best investment” kay ang imong pagkamatinud-anon karon wa ka magdahom nga kana mamahimong basihan sa imong “kalampusan o kapildihan sa kinabuhi”

Sayon raman kaayo isulti nang mga butanga pero try to live with it then you will know how hard it is. Isip usa ka working student dili man gyud nimo malikayan nga makalapas ka labi na kay bata pa kita, makasab-an kita sa atong amo og makahuna-huna kita nga “wala silay katungod kasab-an kita kay dili nato sila ginikanan og bisan unsang orasa pwede kita muhawa og muondang pagka working student aron dili na makasab-an sa laing tawo kay lagi mas sakit man mudawat og kasaba sa dili nimo ig-unsa pero kung si Mama og Papa hala dali ra kaayo ipalapos sa pikas dalunggan,” tinood? Pero hunahunaa kung kinsay alkansi unya pagsumada, ang pagka working student nimo adunay kinutuban, adunay katapusan--meaning? Walang forever! Pagkahuman og skwela ayahay kana wala nay mangasaba kanimo, pero kung niundang ka kay taas lage ang pride dili mudawat og kasaba, aduna gyud kitay forever niana, forever kita mangmoso og mag trabaho sa trabahong dili stable ang kita og dunay posibilidad nga dili nato makab-ot ang atong pangandoy.

Nahinumdom kamo sa akong ingon ganina? Nga hunahunaon ang ginahimo kung kana ba subay sa dalan paingon sa imong pangandoy? Kung dili hala agwanta sa kay ang pag-antos sa pag eskwela dili kana forever, og sumala, karon graduate namo, gamay nalang nga lukso para sa pagkab-ot sa inyong taas nga mga gusto maabot.

Pag antos sa gayud sa pag eskwela kay murag lahi nasad nang inyong hunahuna sa forever. Uyab-uyab? Hunahunaa sa kung subay ba kana sa dalan sa pangandoy, nya muingon dayon mo nga “Kuya Jeff ang akong uyab man ang akong pangandoy” edi waw! Perting subaya ana sa imong pangandoy Dodong og Inday. Bitaw, joke rana, ang tinood ang pag-uyab uyab maka disturbo na sa pag eskwela, pustahanay pata di man gyud ko sugarol.

Sa pag college nako, ang target na nako makahuman og skwela kay natuman naman ang akong pangandoy nga makasakay og eroplano high school palang ako. Pero mas daghan pa hinoon kog oportunidad pagka-kolehiyo kay sa tuig 2014 lang daan nakasakay kog airplane ka walo ka beses, byahe paadto Manila kaduha og isa paingon Cebu og kana tanan libre, og ang akong una nga flight sa tuig 2015 kauban na nako si Tatay, naningkamot gyud ko nga makakitag paagi nga mauban nako si Tatay og makasakay pud siyag eroplano kay ako nangandoy man usab dili lang para sa kaugalingon kundili para sa pamilya og sa mga tawong gatabang nako. Mao kadto ang unang sakay ni Tatay, pag attend namo sa Presentation and Awarding of scholar-graduates of SM Foundation, og  nakita pa gyud namo si Henry Sy og ang iyang pamilya—ang nagpahuman kanako sa kolehiyo.

Kamo pud puhon ha, dal-a uban sa inyong mga pangandoy ang mga tawong gasuporta ninyo labi na si Nanay og Tatay og ayaw kalimti ang mga tawong bisan dili ninyo parente anaa gihapon nagsuporta kaninyo, ayaw kalimot paglingi sa imong gigikanan kay ana pa sila, “ang hindi marunong lumingon sa pinaggalingan?” Naay stiff neck? “Ay hindi makararating sa paroroonan.”

Karon kay nahuman naman gyud mo sa usa ka ang-ang tikang paingon sa paglambo og kaayuhan, paglipay kamo og pagsadya! Pero siguro ang uban kaninyo wala malipay, kay naabtan kamo sa K to 12 program og mas dugay na kamo mo-graduate sa high school, adunay dugang duha ka tuig nga pag eskwela usa kamo makapadayon sa kolehiyo. Pero, matud pa sa atong tema karon, “Kabataang Mula sa K to 12, Tagapagdala ng Kaunlaran sa Bansang Pilipinas.”

Ayaw ninyo huna-hunaa ang duha ka tuig nga dugang kay para kana kaninyo. Tood man, ang mga magtutungha kaniadto sa among panahon, dali mi-graduate sa high school kay wala pa maapsi sa K to 12, pero kulang ang among mga kahibalo labi na ang skills nga gamit kaayo karong panahona aron makakita kitag disenting trabaho bisan high school lang ang natapos. Kung gusto kag skills kaniadto kinahanglan kapa mu eskwela og TESDA o dili kaha kung adunay budget ang pamilya eskwela kag associate courses nga gina-offer sa mga kolehiyong tunghaan, og kana mahal og gamay lang kanato ang makakaya aron ipadayon ang pag eskwela—ang kadaghanan maglisud pagpangitag trabaho. Ang sestema sa atong kahibalo sa wala pa ang K to 12 kulang og dili haum sa international standards mao nga bisan ang atong mga professionals nga graduate sa college dili fully-honored kung mu-trabaho sa laing nasud. Matod pa kung graduate kag engineer dinhi, pag abroad nimo ang uban himoon pang laborer og uban pang trabaho nga dili haom sa nahuman nga kurso.

Karon, tinood man nga madugangan og duha ka tuig ang atong basic education, pero pag graduate ninyo puhon aduna namoy skills nga magamit ninyo sa pagpangita og trabaho kung gustuhon ninyo nga dili usa magpadayon sa kolehiyo, og kana libre kay integrated naman sa senior high school. Dili ba mas maayo? Dili ba mas tipid?

Busa pahimusli ninyo ang oportunidad kay matud pa “Opportunity knocks only once,” kaisa lamang kana manuktok sa imong pultahan og kung dili nimo abrehan imo na kanang gisayangan.

Sa pagpadayon ninyo unya sa senior high school, pili-a ninyo ang mga skills nga in-demand karon og sa umaabot—mga skills og kahibalo nga adunay daghang masudlan nga trabaho o kaha mabuhat nga negosyo sama sa mga skills nga adunay kalabutan sa pagkaon, sa teknolohiya o dili ba kaha mga skills nga adunay kalabutan sa imong kurso nga humanon puhon sa kolehiyo kung sure gyud nga makaya ni Mama og Papa ang pagpadayon nimo sa kolehiyo.

Dologon NHS has always been performing well gikan pa kaniadto hangtod karun. We have competent teachers who can pushed you beyond your limits. Why not continue your studies here? Like me, you should always be proud nga kita usa sa mga estudyanteng nakahuman dinhi sa atong DNHS, mao nga if we have a chance to give back, let us always find ways and give back in our own little ways.

Ipakita nga ikapasigarbo kita sa Dologon National High School, nga kitang gikan sa Dologon NHS dili basta-basta, paninguhaa nga magmalampuson ka, aron malipay ang atong mga magtutudlo, og ang atong alumni community nga makita inyong ngalan puhon sa usa ka sikat nga unibersidad sa nasud nakasulat didto:

The Graduates of Central Mindanao University, University of the Philippines, Graduates of De La Salle University, UST, Ateneo FEU og uban pa...

Name: Juan Dela Cruz

High School Graduated: Dologon NHS

Parents: Polano og Polana

Honors Received: Summa Cum Laude!

Wala na gayud laing mas malipay pa puhon sa imong kalampusan kundili ikaw og ang imong pamilya. Paningkamot gyud mo, kung mahimo apila ang tiil, paningkamot og paningtiil aron sigurado ang asenso sa pamilya uban ni Mama og Papa.

Hinaot duna kamoy napudyot gikan nako karon.

Congratulations og daghan daghan kaayong Salamat sa tanan!

Graduation Song

Confirmation

Delivered on the 30th Day of March 2016 at Dologon National High School, Dologon, Maramag, Bukidnon.